Freinet wordt in 1896 geboren in het boerendorpje Gars, dat geïsoleerd ligt tussen hellingen van de Zuid-Franse Alpes-Maritimes, aan het riviertje de Esteron. Zijn kinderjaren in de ruige natuur, laten een onuitwisbare indruk op hem achter. Het dorpsleven met dieren en planten, hutten bouwen, in de rivier spelen, vuurtje stoken, de nacht doorbrengen onder de blote hemel, in de seizoenen meehelpen bij het werk op de velden, de dagelijkse omgang met boeren, herders en een enkele handwerksman, deelt hij geregeld met leerlingen en collega’s.

‘Ik ben tot mijn dertiende grootgebracht in een dorpje, waar mijn kinderleven zich heeft ontplooid met een rijkdom en vrijheid die steeds de meest geweldige bedenksels van pedagogen te boven gaan. Het zindert nog in mij, vers en kleurrijk.’

 

Het eerste kinderboekje dat Freinet schrijft -Tony de wees - vertelt over een weeskind, dat voor een tijdje wordt ondergebracht in een afgelegen dorpje dat heel sterk op Gars lijkt. Wanneer je weet dat zijn ouders ook twee weeskinderen in huis namen, wordt duidelijk dat dit verhaal een bekende werkelijkheid uitdrukt.

 

Zijn eigen schooltijd is met één woord samen te vatten: verveling.

Ook zijn militaire dienst in de eerste wereldoorlog, waar hij bijna uitsluitend ‘de kleine man’ tegenkomt, maakt diepe indruk op hem. Vaandrig Freinet raakt zwaar gewond en heeft enkele jaren nodig om te her- stellen. Over zijn oorlogservaringen schrijft hij de boekjes Geraakt en Frontsoldaat in de Eerste Wereldoorlog.

Zijn jeugdervaringen zijn voedingsbodem voor Freinet’s strijdbaarheid en pedagogische denken.

 

In 1920 krijgt hij een aanstelling als onderwijzer in Bar-sur-Loup. Hij wordt er geconfronteerd met een enorm gebrek aan leermiddelen en leerlingen die voor het ‘schoolse’ leerwerk nauwelijks gemotiveerd zijn. Steeds vaker gaat hij met zijn groep de natuur in en op bezoek bij de werkplaatsjes in en rond het dorp. Zijn leerlingen vragen van alles over wat ze om zich heen zien en nemen veel materiaal mee terug naar school. De ouders zijn aanvankelijk verbaasd en ongerust, omdat ze denken dat de leraar alleen maar wat rondwandelt met hun kinderen. De leerlingen praten met elkaar over hun ervaringen, doen onderzoek, maken albums met verslagen en tekeningen. Die laten ze elkaar lezen, ze lezen ze voor en praten er weer met elkaar over, waarbij maître Freinet vragen stelt, uitlegt en extra informatie geeft. Hij vat ook samen en schrijft dat op het bord. Die zinnen en woorden worden gelezen en besproken. Het is voor leerlingen doorleefde kennis.

 

Als dorpsonderwijzer helpt hij ook met het invullen van moeilijke formulieren. Hij praat met arbeiders over de prijzen van allerlei producten en de manier waarop je het goedkoopst kan inkopen. ’s Avonds helpt hij geregeld achter de toonbank van de coöperatieve levensmiddelenzaak. Freinet hoopt hen minder afhankelijk te maken van landeigenaren. Voor hem is het steeds duidelijker dat de school geen geïsoleerd eilandje kan zijn, maar leerlingen bewust moet maken van hun (toekomstige) plaats in de maatschappij.

In 1926 trouwt Freinet met onderwijzeres Elise Lagier-Bruno. Elise maakt grafiek en haar werk is geregeld te zien in brochures en op omslagen van kinderkranten. Ook ontwerpt ze het logo van de freinetpedago- gie. Ze zal zich ontwikkelen tot meer dan alleen levensgezellin. Ze ondersteunt en stimuleert Freinet, vervangt hem bij zijn veelvoudige taken en is een belangrijk klankbord voor hem. Ze corrigeert en kritiseert hem in klare taal waar zij dat nodig vindt.

 

In 1927 schrijft hij De drukpers op school. Freinet maakt circulaires voor collega’s die meer willen weten. Leerlingen uit klassen van gelijkgestemde collega’ s beginnen ook met elkaar te corresponderen. Leer- krachten en kinderen wisselen ervaringen uit en verbreden hun kennis op allerlei gebieden. Op een vakbondscongres in Tours komen 41 corresponderende leerkrachten voor het eerst bij elkaar. Voor onderlinge hulp richten ze de CEL op, een coöperatie die zich vooral bezig houdt met het ontwikkelen en fabriceren van hulpmiddelen, drukmaterialen, werkkaarten en een cinematheek. Wanneer je anders werkt, heb je ook andere hulpmiddelen nodig.

 

Freinet begint het kindertijdschrift La Gerbe, met kinderwerk uit alle corresponderende scholen. Voor uitwisseling van praktijken en informatie over allerlei vernieuwingen geven ze het tijdschrift L’Impremerie l’Ecole uit. Vanaf 1932 heet het blad l’Educateur Proletarien en vandaag de dag heet het Nouvel Educateur. Serieuze aandacht voor het werk van kinderen, aandacht voor uitwisselingen en efficiënte onderlinge hulp en zorg voor passende hulpmiddelen zijn en blijven sterke punten van de freinetpedagogie.

 

In 1928 vragen Freinet en Elise overplaatsing aan naar Saint Paul. Deze plaats is meer gericht op de kust, wat de eigen mobiliteit en het versturen van de vele dagelijkse post makkelijker maakt. Met de ouders gaat Freinet op dezelfde manier om als in Bar-sur-Loup, wat ertoe leidt dat ook deze arbeiders erachter komen dat ze rechten en mogelijkheden hebben. Dit valt niet bij iedereen in goede aarde.

 

In 1932 is in Nice een groot congres van pedagogen met als onderwerp ‘Opvoeding in relatie met sociale ontwikkeling’. Veel deelnemers maken van de gelegenheid gebruik om Freinets school te bezoeken. Het is voor hem een kans om de congresgangers te laten zien, waar nu precies de problemen van een leerkracht op een volksschool zitten. Ze treffen elkaar in de zaal van de plaatselijke herberg. Nieuwsgierige bewoners komen meeluisteren naar de redevoeringen en discussies van de buitenlandse pedagogen. De Rus Roubakin houdt een rede over het schoolsysteem in het Rusland van na de revolutie. Voor de gegoede burgerij wordt dit de stok om mee te slaan: ze verspreiden het gerucht dat Freinet voor de communisten spioneert. Er vormen zich twee partijen in het plaatsje: voor of tegen Freinet. Fel tegenstander van Freinet is de burgemeester, die diverse keren aanmerkingen heeft gekregen van de hoofdinspecteur op de slechte kwaliteit van zijn schoolgebouw. Freinet waagt hij het om van de burgemeester meerdere malen te verlangen dat er wat gedaan wordt aan de slechte staat van de school.

Oude banken (met lekke inktpotten) wiebelen steeds op de vloer, waar gaten in zitten; Borden moeten gezwart, muren gewit; er is geen verlichting en verwarming; de leerlingen halen het voor de hygiëne benodigde water bij de publieke fontein.

Wanneer deze daar niet op reageert, brengt Freinet het onder de aandacht van verschillende autoriteiten. Er ontstaat een ware schoolstrijd, die steeds gewelddadiger wordt. Dit haalt de landelijke pers, er wordt een actiecomité pro Freinet opgericht en vanuit heel Frankrijk ontvangt hij steunbetuigingen.

Ondanks alle steun wordt hij in 1933 op bevel van de perfect overgeplaatst, ‘in het belang van het openbaar onderwijs’. Dat deze zogeheten Saint-Paul-affaire in Frankrijk tot de verbeelding spreekt, blijkt wel uit het feit dat er tot tweemaal toe een speelfilm aan is gewijd. In 1949 het succesvolle De Spijbelschool en in 2007 de TV-film De meester die de kinderen liet dromen.

Op landelijk niveau wordt het onderzoek naar de beweging vervolgd en er ontstaan ook rellen rond andere freinetwerkers. De meeste onderwijsinspecteurs oordelen overigens gunstig over het onderwijs dat ze in freinetklassen tegenkomen.

 

In 1934 koopt hij, met steun van zijn schoonfamilie een stuk grond in Pioulier, een buurtschap bij Vence, waarop hij met hulp van kameraden en leden van de beweging eerst het schamele huis bewoonbaar maakt. Aan de andere kant van het pad trekken ze een hoofdgebouw van drie bouwlagen op. Een waterbekken promoveren ze tot zwembad voor de kinderen. Even verderop bouwen ze de school.

 

Onder de eerste leerlingen bevinden zich twee kinderen van uit Duitsland verdreven joodse ouders. Freinet is actief bij de bestrijding van het opkomend fascisme. In 1937 is de schoolkrant les Pioniers tweetalig, omdat vluchtelingen van de Spaans burgeroorlog worden opgevangen.

De school bij Vence wordt een proeftuin voor nieuwe werkwijzen, waar hij iedere vorm van indoctrinatie verwerpt.
‘Het onderwijs in vrijheid vormt mensen, die in staat zijn hun eigen sociale en persoonlijke bestemming te bepalen’.

 

In 1938 verschijnt een brochure van Elise met onderwijskundige en materiaaltechnische aanwijzingen om kinderen te verleiden tot vrije expressie. Onder andere door ze in aanraking te brengen met moderne kunstuitingen, die in de omgeving van Vence heel ruim voor handen zijn.

In 1940 wordt Freinet met vele andere actieve links-socialististen en communisten door aanhangers van het Vichy-regime gearresteerd en in interneringskampen ondergebracht. Ze worden als staatsgevaarlijk beschouwd. De school bij Vence moet op last van de overheid worden gesloten.

 

In 1941 komt hij vrij en neemt de leiding op zich van de plaatselijke verzetsbeweging. Omdat de school gesloten blijft, vindt hij tijd om zijn drie belangrijkste boeken te schrijven, die na de oorlog gepubliceerd zullen worden:

• -  De moderne Franse school. Een praktisch onderwijskundig  

      handboek;

• -  De pedagogie van de arbeid. Freinet’s opvoedingsfilosofie;

• -  Proeve van een praktische psychologie toegepast op de opvoeding.

Direct na de bevrijding is het klimaat voor veranderingen gunstig en groeit het aantal aan- hangers van zijn ideeën sterk. In 1948 richten ze het Institut Coöperatif de l’ École Moderne (ICEM) op. Alle activiteiten voor de verspreiding van hun ideeën worden door deze organisatie gebundeld. Op jaarlijkse congressen worden nationaal en internationaal ervaringen rond freinettechnieken uitgewisseld.

 

Naast het werk voor zijn school, voor de CEL en voor de beweging reist Freinet door heel Frankrijk voor overleg, het ondersteunen van collega’s en het verzorgen van lezingen.

‘Regelmatig vertrekt hij op vrijdagavond om dan zondag terug te keren. Hij reist doorgaans ’s nachts, het hoofd steunend op de schooltas die ‘s morgens als schrijftafel dient voor het maken van aantekeningen.’

Hij blijft over de freinetpedagogie schrijven en publiceren. Daarnaast neemt Freinet voortdurend stelling in actuele politieke en onderwijspolitieke kwesties. De suggesties aan vakbonden en regering bespreekt hij

steeds in het tijdschrift van de beweging Educateur om collega’s van argumenten te voorzien bij hun eigen discussies.